Voor het eerst in vier jaar is de leegstand van winkelpanden weer toegenomen, zo blijkt uit cijfers van onderzoeksbureau Locatus.

Op 1 januari van dit jaar stond 7,7% van het winkelvloeroppervlak leeg. Een jaar eerder was dat nog 6,7%. De leegstand is daarmee weer bijna op hetzelfde niveau als de piek van 7,5% in 2015.

De sluiting van de filialen van de Canadese warenhuisketen Hudson's Bay zorgde voor 0,2% extra leegstand. Als naast winkels ook horeca en dienstverleners in de meting worden meegenomen, komt de leegstand uit op 8,0%.

Drie oorzaken

Locatus wijst diverse oorzaken aan van de toegenomen leegstand. Ten eerste is het aantal winkels verder afgenomen. In totaal sloten 2.767 winkels hun deuren: 3% van het totaal aantal retailers. Dit is ruim 40% meer dan in 2018.

Dit gaat vooral om zelfstandige winkeliers: bijna 2.000 zelfstandig ondernemers hebben hun zaak van de hand gedaan. 500 winkelsluitingen zijn het gevolg van een faillissement. Dit is iets minder dan 20% van het totaal aantal retailers dat uit het straatbeeld is verdwenen. De overige 300 winkels zijn gesloten door winkelketens die hun filialenbestand hebben uitgedund.

Een andere reden voor de toenemende leegstand is dat minder winkelpanden zijn gevuld met horeca. Ten derde werden minder leegstande winkelpanden omgebouwd tot bijvoorbeeld een woning of kantoor.

Locatus verwacht de de leegstand nog verder zal oplopen, omdat de bovengenoemde oorzaken nog niet zijn weggenomen. De ombouw van leegstaande winkels tot bijvoorbeeld woningen lijkt immers te stagneren en de eerste faillissementen van 2020 hebben zich al voorgedaan, waaronder het faillissement van modeketen Didi.

Grootste groei leegstand in grote steden

De toename van de leegstand was het grootst in de grote steden. Dat is opmerkelijk, want in de voorgaande jaren ging het daar juist bovengemiddeld goed. Alleen bij de solitair gelegen winkels bleef de leegstand redelijk stabiel.

Locatus signaleert grote verschillen tussen provincies. De grootste stijging van de leegstand was te zien in Limburg, waar op 1 januari 11,4% van het aantal vierkante meters winkeloppervlak leeg stond. Daarmee scoort de meest zuidelijke provincie van Nederland het slechtst. Op de tweede plaats staat Overijssel, dat kampt met 8,5% leegstand. Flevoland is de enige provincie waar de leegstand per saldo niet toenam.

Wijkwinkelcentra: juist minder leegstand

Terwijl stadskernen worstelen met leegstand, blijken wijkwinkelcentra juist te floreren, ondanks de groei van online winkelen. Volgens vastgoedadviseur Colliers International hebben acht op de tien centra in de afgelopen vijftien jaar een succesvolle metamorfose ondergaan.

Winkelcentra die voor een groot deel bestaan uit winkels voor de dagelijks boodschappen zijn het meest succesvol: zij kampen nauwelijks met leegstand. Dit gaat om ongeveer een derde van alle 632 wijkwinkelcentra in ons land.

Banken maken plaats voor kapsalons

Dat de leegstand daar zo laag is, komt onder andere door een toename van het gemiddelde winkeloppervlak van supermarkten en een groei van het aantal winkels met producten en diensten die niet online kunnen worden aangeboden, zoals kapsalons, bezorg- en afhaalpunten, ijssalons, schoonheidssalons en reparatiewinkels.

Zij hebben de positie ingenomen van uitzendbureaus, banken en reisbureaus, die het aantal vestigingen met maar liefst 60% hebben zien dalen, door de opmars van internet. Videotheken zijn zelfs volledig uit het straatbeeld verdwenen, zo signaleert Collins International.

34 probleemwinkelcentra

Voor 306 winkelcentra ziet de vastgoedadviseur kansen om snel te verbeteren. 84 andere winkelcentra lopen minder goed en 34 winkelcentra kampen met langdurige leegstand. Voor die laatste categorie ziet Colliers geen andere oplossing dan (gedeeltelijke) sloop, transformatie of herbestemming, om te voorkomen dat een spookcentrum ontstaat.

De winkelcentra die er minder florissant voor staan liggen verspreid door het land, maar Rotterdam, Eindhoven-Helmond en Heerlen springen er volgens Colliers International in negatieve zin uit. Ook hier scoort Limburg het slechtst: bijna de helft van de wijkwinkelcentra doen het niet goed. Flevoland en Friesland scoren juist erg goed: hier is geen enkel probleemcentrum te vinden.

Lees ook: Wat gaat er gebeuren met de panden van Hudson's Bay?